Station to Station: architectural-historical analysis of the Antwerp service- and filling stations
1945-1975.
Thomas Vanhaute
Master Erfgoedstudies
2021 — 2022
onderzoek
promotoren
Inge Bertels
Joeri Januarius
Shell station ‘Roosevelt’, 1950. Architect: Léon Stynen © VAi
Ontwerp voor een Esso service station te Berchem, 1949. Architect: Charles Hoing © Stadsarchief Antwerpen
Artikel in Gazet Van Antwerpen ter gelegenheid van de openings van het Shell station ‘Roosevelt’, 24 mei 1950. © GVA
Esso station Luchtbal, ca. 1959 © Stadsarchief Antwerpen
Ontwerp voor een Esso servicestation in de Ontropstraat, 1968. Architect: Charles Hoing. © SAA
STATION TO STATON: ARCHITECTURAL-HISTORICAL ANALYSIS OF THE ANTWERP SERVICE- AND FILLING STATIONS 1945-1975.
Het onderzoek voor deze master thesis spitste zich toe op de architectuur van de servicestations in het Antwerpen van kort na de Tweede Wereldoorlog tot het midden van de jaren ’70. Via onderzoek en analyse van 202 bouwaanvragen uit de periode 1945-1975 voor servicestations in de Antwerpse agglomeratie, toont deze thesis aan dat de architectuur van de servicestations in de Scheldestad al vroeg een heel eigenzinnige – en enigszins chaotische – koers aanhield.
De typologie van het benzine- en servicestation kent een turbulente en eigenzinnige evolutie tussen de eerste toepassingen kort na de Tweede Wereldoorlog en de intrede van de selfservice stations midden jaren zeventig in Antwerpen.
De evolutie van straatpompen naar servicestations voltrekt zich in de Scheldstad na de Tweede Wereldoorlog. In tegenstelling tot bijvoorbeeld Nederland en Duitsland wordt in Antwerpen de standaardarchitectuur van de diverse buitenlandse petroleummaatschappijen niet letterlijk gekopieerd. Enerzijds worden veel servicestations in Antwerpen uitgebreid met een wooneenheid – wat in andere Europese landen zeldzaam is. Anderzijds zien we ook reeds kort na de oorlog een aantal zéér eigenzinnige ontwerpen in Antwerpen, die géén inspiratie putten uit de gestandaardiseerde (veelal Amerikaanse) modellen.
Vooral de NV Belgian Shell Company staat een volledige architecturale vrijheid aan haar architecten toe. Kleinere, lokale brandstofverdelers springen ook creatief om met het ontwerp om zich van de grote spelers te onderscheiden. De architectuur van een modern concept als de servicestations kent in de historische binnenstad van Antwerpen een moeilijke – en destructieve – toepassing: historische negentiende-eeuwse panden worden dan ook zonder veel omhaal gedeeltelijk gesloopt om plaats te maken voor de vooruitgang. De meerderheid van de onderzochte, gebouwde servicestations zijn inmiddels afgebroken. Toch is een behoorlijk aantal nog intact, in wisselende mate van originaliteit. In het licht van de UNESCO Recommendation on the historic urban landscape (2011), is een herwaardering en eventuele herbestemming van dit patrimonium zeker aan de orde. Deze master thesis is een eerste stap om hieraan bij te dragen.