Materiaaltechnische studie naar Het burgersalon (1881) van James Ensor: reconstructie van een onderschildering met MA-XRF scanning
Maron Zwakman
Master
Conservatie–restauratie
2021 — 2022
onderzoek
promotoren
Koen Janssens
Annelies Ríos-Casier
Herwig Todts
James Ensor – Het burgersalon (1881) (Foto: Rik Klein Gotink)
X-stralen radiografieopname van Het burgersalon waarop de hoofden van twee figuren zichtbaar zijn.
Reconstructie van de onderschildering in lijn, op basis van de MA-XRF resultaten en de XRR-opname.
Reconstructie van de onderschildering in kleur, op basis van de MA-XRF resultaten en de XRR-opname.
Materiaaltechnische studie naar Het burgersalon (1881) van James Ensor: reconstructie van een onderschildering met MA-XRF scanning
James Ensor schilderde in 1881 het realistische en plein-airistische werk ‘Het burgersalon’. In 2017 bracht een X-stralen radiografieopname een onderliggende schildering aan het licht. Hieruit blijkt dat Ensor Het burgersalon over een historische scène uit zijn academische periode schilderde. Naar aanleiding van de lancering van het Ensor Research Project (2013) door het KMSKA wordt een materiaaltechnisch onderzoek gestart naar Het burgersalon.
Het doel van het onderzoek is om inzicht te krijgen in de laagopbouw van Het burgersalon en de onderschildering, en om Ensors werkwijze, technieken en gebruikte materialen te achterhalen. Aan de hand van deze inzichten wordt de positie van Het burgersalon binnen Ensors oeuvre beter bepaald. Tevens is er een belangrijk doel om een reconstructie te maken van de onderliggende schildering en het onderwerp ervan te achterhalen.
Aan de hand van visueel onderzoek, beeldvormingstechnieken, MA-XRF en MA-XPRD scanning werd de laagopbouw van het schilderij onderzocht. De resultaten wijzen erop dat Ensor tussen 1877 en 1879 een Bijbelse scène met tenminste twee figuren schilderde, met de Heilige Jacobus de Meerdere in de hoofdrol. Ensor schilderde Het burgersalon rechtstreeks bovenop deze schildering, wat getuigt van het sterk abstraherende vermogen van de kunstenaar. Tegenover andere werken uit dezelfde periode toont Het burgersalon een unieke werkwijze: een schildering die in één fase geschilderd werd, zonder voorbereidingslagen. Tevens werd het felle chroomgeel aangetroffen in bepaalde gele en groene zones, wat Het burgersalon het eerste schilderij maakt waarin Ensor chroomgeel heeft toegepast. Voorheen gebruikte hij het blekere Napelsgeel, een pigment dat beter past bij het donkere kleurenpalet uit Ensors eerste periode.
De detectie van chroomgeel en de unieke werkwijze waarmee Het burgersalon vervaardigd werd, zijn enkele van de vele aspecten die erop wijzen hoe Ensor met Het burgersalon een eerste stap zet in de zoektocht naar een nieuwe manier van werken en een nieuw kleurgebruik, iets dat hij steekhoudend tot uiting brengt in zijn latere werk.