Analyse en karakterisering van de enigmatische grijze laag op de schilderijen van James Ensor
Kato Walraevens
Master
Conservatie–restauratie
2023 — 2024
onderzoek
promotoren
Geert Van der Snickt
Annelies Ríos-Casier
Weergave van de grijze laag op de intrige
Afbeelding van het visueel onderzoek met de Hirox-microscoop op De Intrige
Afbeelding van de kin van de skelet-figuur op De Intrige waarbij de grijze laag afwezig is
ANALYSE EN KARAKTERISERING VAN DE ENIGMATISCHE GRIJZE LAAG OP DE SCHILDERIJEN VAN JAMES ENSOR
Op meerdere schilderijen uit het oeuvre van James Ensor is een dunne, transparante en onbekende grijze laag ontdekt die lange tijd werd gezien als vuil en daarom vaak tijdens restauraties werd verwijderd. Dit masteronderzoek heeft als doel om de grijze laag te karakteriseren door middel van verschillende onderzoekstechnieken. Door de samenstelling van de laag te begrijpen, kan er mogelijk een verklaring worden gegeven voor dit onbekende materiaal.
Binnen het Ensor Research Project (2013) werd aangetoond dat deze grijze laag niet zomaar als vuil kan worden beschouwd. De laag is gelijkmatig verspreid over het hele oppervlak van het schilderij en beïnvloedt daardoor sterk de kleuren van de werken. Het is onbekend of Ensor zelf deze grijze laag heeft aangebracht of dat deze tijdens een restauratie is gebeurd.
Een literatuuronderzoek van verschillende behandelingsrapporten en een visueel onderzoek (met onder andere stereomicroscoop en de Hirox-microscoop) op De Intrige (1890), Stilleven met oesters (1882) en Sloepen (1890) brengt alle kenmerken van deze onbekende laag in kaart: de grijze laag bevindt zich op de hele oppervlakte van de schilderijen. Bovendien is de laag niet altijd gelijkmatig aanwezig: soms is deze in druppels aanwezig of volgt het de vormen van de compositie. De laag is transparant en oogt grijs, waardoor de onderliggende kleuren nog zichtbaar zijn. De kleuren worden getemperd en hebben een visueel en esthetisch effect op de schilderijen. Vele van de visuele kenmerken hebben sterke overeenkomsten met die van een verouderde eiwitvernis.
Met onderzoekstechnieken zoals Raman, FTIR, Gaschromatografie, MA-XRPD en SEM-EDX werd getracht de grijze laag op de schilderijen en verschillende samples te karakteriseren.