Dodenakker vol leven: de impact van hedendaagse claims op begraafplaatsen
eline buyle
Master Erfgoedstudies
2021 — 2022
onderzoek
promotoren
Marc Jacobs
Tamara Ingels
Begraafplaatsen zullen in de toekomst groener zijn en meervoudig gebruikt worden.
Het klassieke beeld van een begraafplaats zoals we het nu kennen zal verdwijnen.
De natuurwaarde van begraafplaatsen stijgt dankzij gerichte ingrepen en door het pesticidenverbod voor lokale besturen.
Het tonen van kunstvoorwerpen op begraafplaatsen is een vorm van medegebruik die meer en meer voorkomt in Vlaanderen.
Creatieve initiatieven op het terrein tonen dat het transformatieproces van begraafplaatsen reeds volop bezig is.
DODENAKKER VOL LEVEN: DE IMPACT VAN HEDENDAAGSE CLAIMS OP BEGRAAFPLAATSEN
Hoe begraafplaatsen gebruikt worden en hoe ze eruitzien, wijzigde sterk doorheen de tijd als gevolg van veranderende gebruiken, modes en regelgeving. Ook nu zitten we op een scharnierpunt. Een begraafplaats is niet alleen de plaats waar aan lijkbezorging gedaan wordt, maar ook open ruimte die gebruikt kan worden om diverse andere maatschappelijke noden in te vullen zoals recreatie en natuur. Dit botst soms met de verwachtingen van nabestaanden.
Vele steden en gemeenten denken na over de toekomst van hun begraafplaatsen. Het doel is tot een ontwerp voor (her)inrichting te komen dat beheerbaar is met de mensen en middelen die voorhanden zijn en dat bovendien een maatschappelijke meerwaarde kan bieden. Het verhogen van het ruimtelijk rendement door meervoudig gebruik is vaak een duidelijke wens.
Steeds wijzigende modes, gebruiken en regelgeving drukten hun stempel op het hedendaagse uitzicht van onze begraafplaatsen. Het stijgend aandeel crematies, de afschaffing van de eeuwigdurende concessies en het verbod op het gebruik van pesticiden door lokale besturen zijn enkele belangrijke beeldbepalende evoluties. Ook de manier waarop een begraafplaatsite gebruikt wordt evolueert. Meer en meer worden ze recreatief gebruikt: om te wandelen, om kunstwerken tentoon te stellen, voor culturele evenementen, als educatieve ruimte…
De verschillende hedendaagse claims rijmen met de erfgoedwaarde van een begraafplaats is complex. De erfgoedwaarde van begraafplaatsen kent een sterke juridische bescherming waardoor het behoud ervan gegarandeerd lijkt. We stellen echter vast dat het voor begraafplaatsbeheerders vaak onduidelijk is welke elementen en kenmerken erfgoedwaarde hebben. Om een visie te kunnen ontwikkelen over de toekomst zijn doorgaans bijkomende inventarisaties nodig rond erfgoedwaarde, maar ook in functie van de hedendaagse claims rond natuur en recreatie.
Wat het groeipotentieel van deze claims is, wordt in belangrijke mate bepaald door de rouwenden en nabestaanden. De primaire functie blijft namelijk de belangrijkste omdat zij de begraafplaats definieert en haar onderscheidt van bijvoorbeeld een park. Dat begraafplaatsen groener zullen worden en dat medegebruik gebruikelijk(er) zal worden, staat echter vast.