Beenderwit als materiaal in de Vroeg-Nederlandse schilderkunst
emma balduck
Master
Conservatie–restauratie
2022 — 2023
onderzoek
promotoren
Geert Van der Snickt
Nina Deleu
Afbeelding van het onderzoek naar monster 778-12a op het schilderij “God de Vader met Zingende en Musicerende Engelen” waarin de beenderwitlaag werd ontdekt met (A) de aanduiding van de plaats waar het monster werd genomen, (B) de aanduiding van de verschillende lagen in het monster en (C) SEM-EDX-mappen van fosfor, calcium, en koper waarmee de aanwezigheid van beenderwit en azuriet wordt aangetoond.
Afbeelding van het onderzoek naar monster 778-12a op het schilderij “God de Vader met Zingende en Musicerende Engelen” waarin de beenderwitlaag werd ontdekt met (A) de aanduiding van de plaats waar het monster werd genomen, (B) de aanduiding van de verschillende lagen in het monster en (C) SEM-EDX-mappen van fosfor, calcium, en koper waarmee de aanwezigheid van beenderwit en azuriet wordt aangetoond.
Afbeelding van de doorsnede van monster 778-12a op het schilderij “God de Vader met Zingende en Musicerende Engelen”, 200x vergroot, waarin de beenderwitlaag werd ontdekt.
BEENDERWIT ALS MATERIAAL IN DE VROEG-NEDERLANDSE SCHILDERKUNST
Tussen 2001 en 2017 werd het werk “God de Vader met zingende en musicerende engelen” van Hans Memling gerestaureerd in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen. Daarbij werd een olierijke laag met beenderwit ontdekt tussen de verflagen. Deze laag is ook gevonden in andere schilderijen. Deze thesis onderzoekt het gebruik en de eigenschappen van beenderwit in de Vroeg-Nederlandse schilderkunst, in vergelijking met het meest gebruikte witte pigment, loodwit.
Van 2001 tot 2017 werd het werk “God de Vader met zingende en musicerende engelen” van Hans Memling gerestaureerd in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA). Tijdens de restauratie werd onderzoek gedaan naar de laagopbouw op de panelen door middel van doorsneden van stalen.
Op een van de doorsneden deed het team een onverwachte ontdekking: tussen de verflagen en de ondertekening werd een olierijke laag met beenderwit aangetroffen. Dezelfde mysterieuze beenderwitbevattende laag werd later in verschillende andere Vroeg-Nederlandse schilderijen ontdekt.
Deze masterthesis onderzoekt het gebruik van beenderwit in Vroeg-Nederlandse schilderijen met als doel de functie van beenderwit in deze olierijke laag te begrijpen door de eigenschappen ervan te analyseren. Deze thesis bestaat uit drie delen: (a) de documentatie van historische literatuur waarin beenderwit als kunstenaarsmateriaal wordt vermeld in de ARCHES MediaWiki database, (b) het maken van beenderwit-olie-mock-ups met verschillende concentraties met behulp van de Critical Pigment Volume Concentration (CPVC), en (c) de wetenschappelijke analyse van de eigenschappen van deze mock-ups. De gemeten eigenschappen omvatten viscositeit, glans, kleur en transparantie, hardheid en droogtijd.
De resultaten worden gebenchmarkt met de eigenschappen van loodwit, het meest gebruikte witte pigment in de Vroeg-Nederlandse schilderkunst.